دو سال پس از انقلاب فرهنگی ایران در اردیبهشت ۱۳۶۱ به پیشنهاد هاشمی رفسنجانی و با حمایت امام خمینی موسسه ای به نام دانشگاه آزاد اسلامی تاسیس شد این اقدام ارزشمند نتیجه رایزنی های عبدالله جاسبی با هاشمی رفسنجانی بود. که در خطبه نماز جمعه ۳۱ اردیبهشت سال ۱۳۶۱ هاشمی رفسنجانی از طرحی با نام دانشگاه آزاد رونمایی کرد. پس از چهارماه هیئت موسس این دانشگاه که شامل علی خامنه ای، اکبر هاشمی رفسنجانی، میرحسین موسوی،احمد خمینی و عبدالله جاسبی بود، عبدالله جاسبی را به عنوان ریاست موقت دانشگاه آزاد منصوب کردند.
در سال ۱۳۸۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی با اصلاح و تغییر اساسنامه دانشگاه تعداد اعضای هئیت موسس را به ۹ نفر افزایش داد و مطابق با این مصوبه آقایان حسین حبیبی، محسن قمی، حمید میرزاده، علی اکبر ولایتی به اعضای هئیت موسس اضافه شدند. و در سال ۱۳۹۵ پس از فوت هاشمی رفسنجانی، علی اکبر ولایتی با حکم رهبر انقلاب به عنوان ریاست هئیت موسس دانشگاه انتخاب شد.
اولین واحد دانشگاهی، واحد تهران مرکزی با نام پیشین دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران با کد ۱۰۱ در ۱۰ مرداد سال۱۳۶۱تشکیل شد و مرحوم “مهندس شکرریز” نخستین رئیس این واحد نام گرفت. واحد تبریز نخستین واحد شهرستانی بود که با کد ۱۰۲ در ۲۳آبان۱۳۶۱توسط دکتر کریم زارع راه اندازی شد.
نخستین آزمون ورودی دانشگاه در اسفند۱۳۶۱ با شرکت ۳۲ هزار داوطلب درشاهرود، اهواز، تبریز، تهران،رشت، زاهدان، کرمان، مشهد و یزد برگزار شد و حدود ۳ هزار نفر در رشته‌های راه و ساختمان،برق، مکانیک،فیزیک،ریاضی، شیمی، صنایع فلزی، نساجی و حسابداری پذیرفته شدند.
دانشگاه آزاد اسلامی با تمامی واحد‌های دانشگاهی آن بر پایه رنکینگ بین‌المللی URAP با رتبه ۲۲۶ در دنیا و رتبه ۲ در ایران بعد از دانشگاه تهران، از معتبرترین دانشگاه‌ها در ایران محسوب می‌شود. و همچنین در حوزه نوآوری و شاخص تاثیر فناورانه واحد قزوین دانشگاه آزاد اسلامی رتبه دوم کشوری و براساس رتبه بندی سایمگو در سال ۲۰۱۴ رتبه ۳۲۸ ام را در جهان دارد.
۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ مصادف با چهلمین سال تأسیس دانشگاه آزاد اسلامی است. این دانشگاه وارد گام دوم خود می شود و به همین مناسبت رویدادی را با نام گام دوم دانشگاه آزاد برگزار می کند تا آنچه در دانشگاه آزاد اسلامی در این چهل سال به بلوغ رسیده، در معرض نمایش قرار دهد. محوریت این رویداد مهم، ارائه برنامه های دانشگاه آزاد اسلامی در گام دوم، معرفی دستاوردهای فناورانه و نوآورانه دانشگاه و پرداختن به نیاز مردم است. در این زویداد، علاوه بر ارائه دستاوردهای فناورانه و نوآورانه دانشگاه آزاد اسلامی، برنامه تحول و تعالی، اسناد آمایش استان‌ها، تحولات و مسیر آینده دانشگاه ارائه می‌شود.